VRIJDAG 9 DECEMBER 2022 Twee schepen met honderden asiel zoekende drenkelingen aan boord mochten van de Italiaanse regering niet aan land gaan in Sicilië. De schepen hadden een Duitse en een Noorse nationaliteit, en daarom moesten de drenkelingen volgens Italië in Duitsland respectievelijk Noorwegen aan land gaan en asiel aanvragen. Volgens (deskundigen in) een krantenartikel in NRC van 11 november slaat deze redenering van Italië nergens op. Uiteindelijk liet Italië trouwens toe dat een groot deel van de opvarenden hier toch aan land ging. Wat bepaalt eigenlijk de nationaliteit van een schip?
ZEESCHIP Beide schepen zijn zeeschepen die varen op de Middellandse Zee. Het zijn reddingsschepen die op volle zee drenkelingen helpen die in de Europese Unie asiel willen aanvragen.
VLAG De nationaliteit van een zeeschip wordt niet bepaald door waar het schip is gebouwd, door de nationaliteit van degene die het schip heeft gebouwd of van degene die daartoe opdracht heeft gegeven. Het wordt evenmin bepaald door de nationaliteit die de (meerderheid van de) opvarenden hebben of die de (meerderheid van de) bemanning heeft en ook niet door de nationaliteit van de kapitein. Waardoor wordt die nationaliteit dan wél bepaald? De nationaliteit van een zeeschip wordt bepaald door de vlag waaronder het vaart. Het ene hierboven genoemde reddingsschip – SOS Humanity – is een Duits schip: het voert onder de Duitse vlag. Het andere schip dat hierboven is genoemd – Geo Barents – is een Noors schip: het voert onder de Noorse vlag. Duitsland en Noorwegen zijn vlaggenstaat van deze schepen.
TOESTEMMING Nu werkt het natuurlijk niet zo dat een schip door zomaar een vlag van een staat te kiezen en aan haar mast te bevestigen de nationaliteit van die staat heeft. Dat mag een schip pas doen nadat de vlaggenstaat daarvoor toestemming heeft gegeven, zie artikel 90 van het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee.
UNCLOS Dit verdrag uit 1982 wordt ook wel het VN-Zeerechtverdrag genoemd. In het Engels: The United Nations Convention on the Law of the Sea, afgekort tot UNCLOS.
WEZENLIJKE BAND Een staat mag een schip alleen toestemming geven als er een ‘wezenlijke band’ bestaat tussen schip en staat, zie artikel 91. In het verdrag staat niet wanneer sprake is van zo’n wezenlijke band. Voor zeeschepen met de Nederlandse nationaliteit geldt dat er van zo’n band o.a. sprake is als de eigenaren van het schip de Nederlandse nationaliteit hebben óf de nationaliteit van een andere lidstaat van de Europese Unie (of de Europese Economische Ruimte), zie artikel 311 van het Wetboek van Koophandel. Ik neem aan dat de wettelijke regeling in Noorwegen en Duitsland niet veel anders zal inhouden.
ÉÉN VLAG In principe mag een schip slechts één nationaliteit hebben, en mag het dus ook onder slechts één vlag varen. Een schip mag tijdens de reis niet van vlag wisselen, ook niet met toestemming van de nieuwe vlaggenstaat, zie artikel 92 van het verdrag.
(Mr. Leon)