VRIJDAG 11 NOVEMBER 2022 Wie een onbeheerde fiets vindt op een openbare plek in stad of dorp mag hem mee naar huis nemen. Mag hij die fiets dan ook zelf gaan gebruiken en kan hij er vanzelf eigenaar van worden?
PER GEVAL Het gaat over onbeheerde fietsen. Een onbeheerde fiets is een fiets die onbeheerd is, maar die fiets heeft wél een eigenaar. Er is alleen onbekend wie die eigenaar is. Maar hoe weet je eigenlijk of een fiets onbeheerd is? Er bestaat geen wettelijke definitie van ‘onbeheerde zaken’. De vraag of een zaak (zoals een fiets) onbeheerd is, moet volgens rechterlijke uitspraken worden beantwoord aan de hand van de omstandigheden van het geval. Niet echt een antwoord dat concrete handvatten biedt. In de praktijk zullen onbeheerde zaken altijd roerende zaken zijn, zoals geld, brillen, pasjes, gereedschap, kleding, auto’s, scooters en fietsen. Of een fiets enzovoorts een onbeheerde zaak is, moet dus per geval worden beoordeeld. In het geval dat een fiets door de eigenaar op een openbare plek tegen een lantaarnpaal is geplaatst om iemand te bezoeken die daar in de buurt woont, is natuurlijk geen sprake van een onbeheerde fiets.
GO SHARING Maar wie al enkele weken op zijn dagelijkse vaste wandelroute in de buurt van zijn woning – een activiteit die teruggaat op de corona lockdowns – een onbekende en niet afgesloten fiets ziet staan op een trottoir tegen dezelfde lantaarnpaal, heeft waarschijnlijk wél te maken met een onbeheerde zaak. In dit geval ligt het niet voor de hand dat de fiets eigendom is van een bezoeker van een buurtbewoner. Van een heel ander geval is sprake als bij diezelfde lantaarnpaal al enkele weken een groene scooter staat waarop in witte letters ‘Go Sharing’. Want zo’n scooter heeft een eigenaar die bekend is, namelijk deelscooterverhuurder Go Sharing. Zo’n scooter is dus geen onbeheerde zaak (al zal hij voor de eigenaar geen verdienmodel kunnen zijn).
FEITELIJKE MACHT De vinder van een onbeheerde zaak mag die zaak ‘onder zich nemen’, zie artikel 5 van het Burgerlijk Wetboek (vijfde boek). Hoe doe je dat? Dat doe je door feitelijke macht uit te oefenen over die zaak. Bij een onbeheerde fiets is dat bijvoorbeeld door de fiets mee naar je huis te nemen en in je tuin of schuur te stallen. Je bent dan houder van de fiets geworden. Houder, maar geen bezitter. Bezitter van de fiets is en blijft voorlopig de (onbekende) eigenaar.
AANGIFTE Eigenaar wordt de vinder niet. Tenminste niet meteen. Eigenaar kan hij na verloop van twaalf maanden worden. Maar dan moet hij meteen na zijn vondst aangifte doen, zie weer artikel 5. Aangifte doen kan bij de gemeente. Op de website verloren of gevonden. De site is een samenwerkingsverband van gemeenten en politie. Meer dan 80% van de gemeenten doet eraan mee.
ZORGPLICHT Soms eist de gemeente dat de vinder de zaak overhandigt aan haar. Op zijn beurt kan de vinder zelf altijd en te allen tijde de zaak overhandigen aan de gemeente, zie weer artikel 5. Zolang hij dat niet doet, moet hij zelf zorgen voor bewaring en onderhoud ervan. Zolang heeft hij dus juridische verplichtingen.
GEBRUIKSRECHT Mag de vinder de zaak die hij zelf bewaart en onderhoudt ook zelf gebruiken? Mag de vinder van een fiets met die fiets gaan fietsen? De wet zegt hier niets over. Dan moet aansluiting worden gezocht bij wettelijke regels die voor soortgelijke situaties zijn geschreven. Ik denk hier aan de wettelijke regels die voor een overeenkomst van bewaarneming zijn geschreven. In een overeenkomst van bewaarneming mag de bewaarnemer volgens deze regels de bewaarde zaak gebruiken. Tenminste ‘als dat nodig is om de zaak in goede staat te houden of te brengen’, zie artikel 603 van het Burgerlijk Wetboek (zevende boek). Ik meen dat voor de zelf bewarende vinder aansluiting kan worden gezocht bij deze wettelijke regel, ook al bestaat er tussen vinder en eigenaar natuurlijk geen overeenkomst van bewaarneming. Is gebruik van de fiets nodig voor een goede staat ervan? Ik ben geen fietsenmaker, maar als ervaren fietser weet ik wel dat – zeker bij al wat oudere fietsen – gebruik ervan inderdaad daarvoor nodig is. De vinder mag de fiets dus gebruiken. Tijdens het gebruik kan de fiets schade oplopen; wie daarvoor opdraait, blijft hier onbesproken.
EIGENDOMSRECHT Na afloop van twaalf maanden wordt de vinder vanzelf eigenaar van de fiets, zie artikel 6. Natuurlijk is dat niet het geval als de (oorspronkelijke) eigenaar zich in die maanden heeft gemeld.
KOSTENVERGOEDING Toch staat de vinder in dat laatste geval niet helemaal met lege handen. De eigenaar moet dan namelijk de kosten die de vinder voor bewaring en onderhoud heeft gemaakt binnen één maand vergoeden, zie artikel 10. De vinder hoeft hem de fiets pas te overhandigen nadat hij deze kostenvergoeding heeft gekregen. Bovendien heeft de vinder recht op een ‘redelijke beloning’, maar uitblijven van die beloning mag voor de vinder geen reden zijn om de fiets niet al te overhandigen.
GROF VUIL Er zijn ook zaken die openbare plek staan en die geen eigenaar hebben. Een zaak heeft geen eigenaar (meer) als blijkt dat ‘de eigenaar het bezit van die zaak heeft prijsgegeven met het oogmerk om zich van de eigendom te ontdoen’, zie artikel 18. Dat zal in het algemeen het geval zijn bij grof vuil dat aan de straat is gezet om te worden opgehaald door de gemeente. Wie zo’n zaak in bezit neemt, wordt daarvan (meteen) eigenaar. Zie artikel 4. Ook een fiets kan als grof vuil aan de straat worden gezet.
EIGENDOMSRECHT? Wie zich vergist en ten onrechte meent dat een fiets die hij aan de straat ziet staan niemands eigendom (meer) is, zal daarvan waarschijnlijk geen aangifte doen bij de gemeente (via de site van verloren of gevonden). Als hij inderdaad geen aangifte doet, zijn de wettelijke regels over onbeheerde zaken niet van toepassing op hem. Daardoor wordt hij na verloop van twaalf maanden geen eigenaar van de fiets. Het zal dan minstens drie jaar duren voordat hij eigenaar kan worden, zie artikel 99 van het Burgerlijk Wetboek (boek 3). Gedurende al die jaren kan de eigenaar de fiets revindiceren. Of hij gedurende die tijd de fiets mag gebruiken, blijft hier onbesproken.
Mr. Leon